Unseen passage in Sanskrit । अपठित गद्यांश
अपठित - अ+पठ् + क्त (अ उपसर्ग + पठ् धातु + क्त प्रत्यय)
अर्थ - जो पहले न पढ़ा गया हो
गद्यांश = गद्य + अंश
अर्थ - गद्य विशेष का अंश
Unseen Passage (अपठित गद्यांश) क्या है?
अपठित गद्यांश - पहले न पढ़ा गया गद्यांश, अपठित गद्यांश कहलाता है।
यह किसी पुस्तक या पाठ्यक्रम से नहीं लिया जाता है। यह कला, विज्ञान, साहित्य आदि किसी भी
विषय से हो सकता है और इनके कुछ अंश को लिया जाता है और इनसे संबंधित प्रश्न पूछे जाते हैं। इससे विद्यार्थियों का मानसिक व्यायाम होता है और उनका ज्ञान भी बढ़ता है।
अपठित गद्यांश पर आधारित प्रश्नों को हल करने के लिए निम्नलिखित बातों का ध्यान अवश्य रखा जाना चाहिए:
- ➤दिए गए गद्यांश को ध्यान से पढ़ना चाहिए ।
- ➤गद्यांश को पढ़ते समय मुख्य बातों को रेखांकित करना चाहिए ।
- ➤उत्तर जितना पूछा जाए केवल उतना ही लिखना चाहिए ।
- ➤यदि गद्यांश का शीर्षक पूछा जाए तो शीर्षक गद्यांश के शुरू या अंत में छुपा रहता है।
अपठित गद्यांश आपसे इस प्रकार से पूछे जा सकते है।
अद्योलिखित गद्यांशों को पढ़कर निर्देशानुसार उत्तर दें:
Unseen passage in Sanskrit
1👇
संस्कृत भाषा देवानां भाषा अस्ति। एषा भाषा सर्वसाम् भारतीय भाषाणाम् जननी अस्ति। संस्कृतभाषायां एव चत्वारः वेदाः लिखिताः सन्ति। अस्यांभाषायां एव अस्माकं इतिहासः अस्माकं भूतः, भविष्यम् च सर्वं सन्निहितम् अस्ति। संस्कृत सरला भाषा सुबोधा चास्ति। कालिदासः, वाणः, दण्डी, माघः आदि काव्यः तु प्रसिद्धाः सन्ति। आदिग्रंथ: "रामायणम्" संस्कृत भाषायाम् अस्ति। संस्कृतभाषायम् एव अस्माकं संस्कृतिः अस्माकं भविष्यं च अस्ति।
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) देवानां भाषा का अस्ति?
(ख) आदिग्रन्थः कः अस्ति?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) संस्कृतभाषायां किं किं सन्निहितम् अस्ति?
(ख) संस्कृतस्य प्रसिद्धाः काव्यः के सन्ति?
3. अस्य गद्यांशस्य एकं समुचितं शीर्षकं लिखत।
उत्तराणि
1.
(क) संस्कृत भाषा
(ख) रामायणम्
2.
(क) संस्कृतभाषायां अस्माकं इतिहास: अस्माकं भूतः, भविष्यं च सर्वम् सन्निहितम् अस्ति।
(ख) संस्कृतस्यप्रसिद्धाः काव्यः कालिदासः बाणः, दण्डी, माघ, इत्यादय सन्ति।
3. शीर्षक: संस्कृतभाषा/ अस्मांक संस्कृति
अपठित गद्यांश
2👇
परिश्रमः सफलतायाः कुंजिका भवति। कर्मयोगी मानवः एव सफलतां प्राप्नोति। अलसः नरः भाग्यवादी भवति। सः सर्वदा चिन्तयति यत् भाग्येन एव सर्वं फलति। किन्तु एतद् विपरीतं परिश्रमी नरः परिश्रमेण सर्वाणि कार्याणि साधयति। सः सर्वदा परिश्रमे एवं विश्वसिति। परिश्रमेण तस्य जीवनं सुखमयं, समृद्धं शान्तिपूर्णं च भवति। अतः उच्यते – “उद्यमेनैव सिद्धयन्ति कार्याणि न मनोरथै:।
1. एकपदेन उत्तरत
(क) परिश्रमः कस्या कुंजिका भवति?
(ख) कः नरः भाग्यवादी भवति?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
(क) भाग्यवादी नरः किं चिंतयति?
(ख) परिश्रमेण जीवनं किदृशं भवति?
(क) भाग्यवादी नरः किं चिंतयति?
(ख) परिश्रमेण जीवनं किदृशं भवति?
(3) अस्य गद्यांशस्य एकं समुचितं शीर्षकं लिखत।
उत्तराणि
1.
(क) सफलतायाः
(ख) अलसः नरः
2.
(क) सर्वदा चिन्तयति यत्-भाग्येन एवं सर्वं फलति।
(ख) परिश्रमेण जीवनं सुखमयं समृद्धं शांतिपूर्णं च भवति।
(3) शीर्षक-: परिश्रमः
अपठित गद्यांश
3👇
संप्रति संपूर्ण विश्वे ऋतुचक्रस्य अनिश्चितता कारणात् पर्यावर्णस्य समस्या विकरालरूपे अस्ति। अतैव पर्यावरणस्य रक्षा अस्माभिः निश्चितमेव करणीय। एतस्कृते अस्माभिः रसायनिकानां, उर्वर्कानां च प्रयोग न्युनः कर्तव्यः। उद्योगेषु धूम-नलिकाः उच्चतरा: भवेयुः। उद्योगादेः यानानां च धूमः परिष्कृतः स्यात्। मलिनानां विषाक्तानां च पदार्थानां निष्कासनं नदीषु न करणीयम्। न केवलं वनं वृक्षाश्च संरक्षणीय अपितु वृक्षारोपणम् अपि करणीयम्।
1. एकपदेन उत्तरत
(क) संपूर्णविश्वे कस्य अनिश्चितता अस्ति?
(ख) कस्य रक्षा अस्माभिः निश्चितमेव करणीय?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
(क) अस्माभिः किं कर्तव्यः?
(ख) अस्माभिः किं न करणीयम्?
उत्तराणि
1.
(क) ऋतुचक्रस्य
(ख) पर्यावरणस्य
2.
(क) अस्माभिः रसायनिकानां, उर्वर्कानां च प्रयोग न्युनः कर्तव्यः। उद्योगेषु धूम-नलिकाः उच्चतरा: भवेयुः। उद्योगादेः यानानां च धूमः परिष्कृतः स्यात्।
(ख) मलिनानां विषाक्तानां च पदार्थानां निष्कासनं नदीषु न करणीयम्। न केवलं वनं वृक्षाश्च संरक्षणीय अपितु वृक्षारोपणम् अपि करणीयम्।
अपठित गद्यांश
4👇
माघे मासे शुक्ले पक्षे पंचमयां तिथौ देवी सरस्वती सोल्लासं पूज्यते। अद्यैव वसंतोत्सवः क्रियते। वसंतपंचमी नाम्नी इयं तिथि प्रसिद्धः एव। सरस्वती ज्ञानस्य अधिष्ठात्री देवी मन्यते। वीणापाणि इयं यात्रा छात्रेभ्यः विद्यां ददाति। सा हंसवाहिनी शुक्लांबरा सरस्वती भारते सर्वत्र पूज्यते। इति अवसरे छात्राणाम् उत्साहः दर्शनीयः। वसंत पंचमयां तिथौ विद्यालयेषु सोत्सहं सरस्वती पूजन कुर्वन्ति। पूजास्थले दर्शनार्थिभ्यः मिष्ठानि प्रदीयन्ते। षष्ठयां तिथौ प्रतिमायाः विसर्जनं मोक्षे भवति।
1. एक पदेन उत्तरत-
(क) कः उत्सवः क्रियते?
(ख) कास्यां तिथौ सरस्वती पूजनं कुर्वन्ति?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) का ज्ञानस्य अधिष्ठात्री देवी अस्ति?
(ख) पुजास्थले किं प्रदीयन्ते?
उत्तराणि-
1.
(क) वसंतोत्सव
(ख) वसंत पंचमयां
2.
(क) देवी सरस्वती
(ख) दर्शनार्थिभ्यः मिष्ठानि
अपठित गद्यांश:
5👇
अभ्यासेन सर्व प्राप्यते। अभ्यासेन एवं अर्जुनः कुशलः धनुर्धरोऽभवत्। एकदा अर्जुनः अंधकारे भीमं पाकशालायां दृष्ट्वा अपृच्छत्- “कथं ते हस्तः अंधकारेऽपि मुखे एवं याति न इतस्ततः। “ भीमोऽवदत्- “अभ्यासेन सर्वं सिध्यति।“ भीमस्य उत्तरं श्रुत्वा अर्जुनोऽपि अभ्यासेन कुशलः धनुर्धरोऽभवत्।
1. एकपदेन उत्तरत -
(क) केन सर्व सिध्यति?
(ख) अर्जुनः भीमं कुत्र अपश्यत्?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) अर्जुनः भीमं किम् अपृच्छत्?
(ख) भीमस्य उत्तरं श्रुत्वा अर्जुनः कीदृश्योऽभवत्?
3. अस्य गद्यांशस्य एकं समुचितं शीर्षक लिखत।
उत्तराणि-
1.
(क) अभ्यासेन।
(ख) पाकशालायां।
2.
(क) “कथं ते हस्तः अंधकारेऽपि मुखे एवं याति न इतस्ततः।
(ख) भीमस्य उत्तरं श्रुत्वा अर्जुनोऽपि अभ्यासेन कुशलः धनुर्धरोऽभवत्।
3. अभ्यासवान भव
अपठित गद्यांश
6👇
उत्तरप्रदेशे अनेकानि तीर्थस्थलानि सन्ति। तेषु वाराणसी नगरी अपि एका अस्ति। वाराणसी नगरी गंगायाः पवित्रतटे विराजमाना अस्ति। अत्र गंगायां स्नानाय श्रीविश्वनाथस्य दर्शनाय च सर्वदा भिन्न-भिन्न स्थानेभ्यः जनाः आगच्छन्ति। वाराणसी शिक्षायाः केन्द्रम् अपि अस्ति।
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) कुत्र अनेकानि तीर्थस्थलानि सन्ति?
(ख) वाराणसी नगरी कस्याः तटे विराजमाना अस्ति?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) वाराणस्याम् जनाः कुतः किमर्थं च आगच्छन्ति?
(ख) वाराणसी नगरी कास्मिन् प्रदेशे अस्ति?
3. अस्य गद्यांशस्य एकं समुचितं शीर्षकं लिखत।
उत्तराणि –
1.
(क) उत्तर प्रदेशे।
(ख) गंगायाः तटे।
2.
(क) वाराणस्याम् भिन्न-भिन्न स्थानेभ्यः जनाः गंगायां स्नानाय श्रीविश्वनाथ दर्शनाय च आगच्छन्ति।
(ख) वाराणसी नगरी उत्तर प्रदेशे स्थित अस्ति।
3. पुण्यनगरी वाराणसी।
Sanskrit unseen passage
7👇
ऐतिहासिक ग्रंथानां पठनेन सम्यग् ज्ञानं भवित् यत् सत्संगप्रभावात् नीचाः जनाः अपि महापुरुषाणाम् पदं प्राप्तवन्तः। यथा काष्ठसंगेन लौहम् अपि तरति तथैव सद्गुणैः दुर्गुणः अपि नाशम् अधिगच्छन्ति। सत्यसंगतिः करणीया कुसंगतिः च त्यजनीया।
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) कस्य संगेन लौहम् अपि तरति?
(ख) कैः दुर्गुणाः नाशं यान्ति?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) ऐतिहासिकग्रंथानां पठनेन किदृशं ज्ञानं भवति?
(ख) का करणीया का च त्यजनिया?
उत्तराणि –
1.
(क) काष्ठसंगेन।
(ख) सद्गुणैः।
2.
(क) ऐतिहासिकग्रंथानां पठनेन सत्सङ्गत्याः प्रभावस्य सम्यक ज्ञान सवति।
(ख) सत्सङ्गतिः करणीया कुसङ्गतिः च त्यजनीया।
Unseen passage
8👇
प्राचीनकाले एतादृशाः बहवो गुरुभक्ताः अभवन् येषाम् उपाख्यानं श्रुत्वा पठित्वा च महत् आश्चर्य जायते। यथा-एकलव्यः गुरोः मृत्तिकाम्यं मूर्तिमग्रे निधाय अभ्यासं कृत्वा शस्त्रचालने महतीं कुशलतां प्राप्तवान्।
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) किं श्रुत्वा पठित्वा च महत् आश्चर्य जायते?
(ख) कः कुशलतां प्राप्तवान्?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) प्राचीने काले किदृशाः गुरुभक्ताः अभवन्?
(ख) एकलव्यः कथं महतीं कुशलतां प्राप्तवान्?
उत्तराणि -
1.
(क) गुरुभक्ताः उपाख्यानं।
(ख) एकलव्यः।
2.
(क) प्राचीनकाले एकलव्यः सदृशाः गुरुभक्ताः अभवन्।
(ख) एकलव्यः गुरोः मृत्तिकाम्यं मूर्तिमग्रे निधाय अभ्यासं कृत्वा शस्त्रचालने महतीं कुशलतां प्राप्तवान्।
Unseen passage
9👇
यदा मेघाः आकाशे गर्जन्ति तदा मयूराः प्रसन्नाः भवन्ति नृत्यन्ति च। वर्षायां मण्डूकाः अपि प्रसन्नाः भवन्ति। यदाया वर्षः आगमनं भवति तदा तु सर्वे जनाः एव प्रसन्नाः भवन्ति। सर्वत्र वर्षाजलं दृष्टिगोचरं भवति। तत्र खगाः अपि उरैः कुजन्ति।
1. एकपदेन उत्तरत
(क) मयूरा: वर्षाकाले किम् कुर्वन्ति?
(ख) के कूजन्ति?
2.पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) सर्वत्र किं दृष्टिगोचरं भवति?
(ख) वर्षाकाले के के प्रसन्नाः भवन्ति?
उत्तराणि –
1.
(क) नृत्यन्ति
(ख) खगाः
2.
(क) सर्वत्र वर्षाजलं दृष्टिगोचरं भवति।
(ख) वर्षाकाले मयूराः मण्डूकाः जनाः अद्यः प्रसन्नोः भवन्ति।
Unseen passage
10👇
मोक्षः चतुर्थः पुरुषार्थः। साम्यत्या मनुष्यः धर्म अर्थ कामां तृण पुरुषार्थात् सम्यगुरूपेण अनुभूय मोक्षस्य अधिकारी भवति। मोक्षो नाम त्रिविध दुखेभ्यः सर्वथा मुक्ति। निर्वाणम् अति मोक्षस्य अपरः पर्ययः। यदा मानवस्य सकलाः कामना: शांताः भवन्ति, यदा स मानापमानयोः समानः तिष्ठति, यदा स रागं द्वेषं चातिक्रमति तदा स मोक्षं प्राप्नोति।
1. एकपदेन उत्तरत
(क) मोक्षस्य अपरः पर्ययः लिखितम्?
(ख) क: चतुर्थ: पुरुषार्थ?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
(क) अन्येषां त्रयानम् पुरुषार्थानाम् नामानि लिक्याताम्।
(ख) मानव कदा मोक्षं प्राप्तनोति?
उत्तराणि –
1.
(क) निर्वाणम्
(ख) मोक्षः
2.
(क) धर्म, अर्थ, काम अन्येषणा त्रयानम् पुरुषार्थानां नामानि सन्ति।
(ख) यदा मानव: रागं द्वेष च अतिकामति तदा से मोक्ष प्राप्तिनोति।
Unseen passage Sanskrit
11👇
तस्य वृद्धावस्थायां भोज इति पुत्रः जातः। यदा स पंचवर्षीयः तदा पिता जर्सचं ज्ञात्वा मैनामात्यम् आहुयअनुजं मुज्जे, महाबलम् अवलोक्य पुत्रं च बाल वीक्ष्य वारित्वान् यदि अहं राज लक्ष्मीभारधारणसमर्थं सोदरं माओ राज्य पुत्राय प्रयचामि तदा लोकापवदः भविष्यति। या बालं मे पुत्रं द्वेषादिना मुञ्जः मरिष्यति तदा दत्तमपि राज्यं वृथा। इति विचार राज्यं मुब्जाय दत्त्वान्। तस्यङके आत्मजं भोज च रक्षायै समर्पितवान्।
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) धारानगरे कः राजा आसीत्?
(ख) (राजा राज्य कस्मै दत्त्वान्?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) स्विकियां जरावस्थां ज्ञातवा राजा किं कृत्वान्?
(ख राजा किं विचारित्वान्?
3. अस्य गद्यांशस्य एकं चरित्रं शीर्षक लेखन।
उत्तराणि –
1.
(क) भोज
(ख) मुब्जाय
2.
(क) स्विकियां जर्सचं ज्ञात्वा राजा मैनामात्यम् अह्वयत्।
(ख) राजा विचारैतवान् यदि अहं राज लक्ष्मीभारधारणो समर्थे सोडारं राज्यं पुत्राय प्रयच्छामि तथा लोकापवादः भविष्यति। या बालं मे पुत्रं द्वेषादिना मुजः मरिष्यति तदा दत्तमपि राज्यं वृथा भविष्यति।
3. शीर्षक: भोजस्य रक्षा।
Sanskrit unseen passage
12👇
ऋतुनां श्रेष्ठ वसंतः अस्ति। मूलतः ऋतुराज इति कथ्यते। सर्वे कवयः वसंतं वर्णयन्ति। संस्कृतिस्य महाकवेः कालिदासस्य काव्ये वसंतस्य शोभा अतिव रमणीय अस्ति। तस्य 'ऋतुसंहार' नाम्नि काव्ये षड् ऋतुनां वर्णनं विद्यते। चैत्र वैशाखयोः वसंतः इति वर्तते। वसंत ऋतौ पादपेषु लतासु च नूतननि किसलयनि प्रस्फुटन्ति। आम्र वृक्षेषु मांज्र्यः जायन्ते। बहुदिभूति पुष्पाणि वृक्षेषु लतासु च विकसित अमराणाम् उद्यानेषु कोकिलाः कुजन्ति।
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) उद्यानेषु का गुण्जन्ति।
(ख) कस्मिन् काव्ये षड् ऋतुनां वर्णनं विद्यते?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) कायोः मासयोः संज्ञा वसंतः वर्तते?
(ख) वसन्ततौ किं किं भवति?
3. अस्य गद्यांशस्य एकं चरित्रं शीर्षकं।
उत्तराणि –
1.
(क) कोकिलाः
(ख) ऋतुसंहारकाव्ये।
2.
(क) चैत्र-वैशाखयोः मासयोः वसंतः वर्तते।
(ख) वसंत ऋतौ पादपेषु लतासु च नूतननि किसलयनि प्रस्फुटन्ति।
3. ऋतुराज वसंतः।
Sanskrit unseen passage
13👇
क्रोधः मनुष्यस्य महान् शत्रुः। क्रुद्धः जनः गुरून् अपि निन्दति, अपभाषणं करोति, ज्येष्ठानां हितवचनानि अपिच न श्रृणोति। तस्माद् वयं क्रोधात् सावधानः भवेम्। यदि क्रोधः आगच्छति तदा तस्मिन्नेव क्षणे मौनं धारणीयम्। मौनेन मनः शान्तं भवति। वाणी अपि नयनत्रिता भवति। इदृशे काले किञ्चित् पुस्तकं गृहीत्व पथेम। कोपात सर्वदा आत्मानं रक्षेम
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) मनुष्यस्य महान् शत्रुः कः?
(ख) क्रोधे आगगते किं धारणीयम्?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) क्रुद्धः जनः किं करोति?
(ख) मौनेन किं भवति?
उत्तराणि –
1.
(क) क्रोधः
(ख) मौनम्।
2.
(क) क्रुद्धः जनः गुरुन् अपि निन्दति, अपभाषणं करोति, ज्येष्ठानां हितवचनानि अपि च न शृणोति।
(ख) मौनेन मनः शान्तं भवति।
Unseen passage
14👇
दुःखानां मूलम् अज्ञानम् अस्ति इति महापुरुषैः कथितम्। यदि संसारात् अज्ञानस्य नाशः भवेत् प्रकारि दुःखानां नाशः स्वयमेव भविष्यति इति तेषं मतम्। अज्ञानात् एव लोके अनेके विकाराः अंधविश्वासदायः च उत्पन्ना भवन्ति। अज्ञानी जनः सर्वत्र दुःखित शोषितः अपमानः च भवति। मूलतः शिक्षा एव तस्य दुःखानि नाशयितु शक्नोति। अस्मात् अस्माभिः सर्वदा शिक्षा दानेन अशिक्षितानां जनानां सहायता कर्त्तव्या।
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) दुःखानां मूलं किम् अस्ति?
(ख) दुःखानि का नाशयति?
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) अन्ये विकाराः कथम् उत्पन्नाः भवन्ति?
(ख) अस्माभिः केषां सहायता कर्तव्या
उत्तराणि –
1.
(क) अज्ञानम्
(ख) शिक्षा।
2.
(क) अनेके विकाराः अज्ञानात् उत्पन्नाः भवन्ति।
(ख) अस्माभिः अशिक्षितानां जनानां सहायता कर्त्तव्य।
Comments
Post a Comment