इस Blog post में Sanskrit to English translation complete रूप से बताया गया है। इसके अलावे आप Explore all Sanskrit verb tenses (Lakaras) and noun cases (Vibhaktis) with clear, practical examples for easy learning.
Sanskrit to English Translation: Present Tense – Lat Lakara
लट् लकार (वर्तमान काल)
पुरुष |
एकवचन |
द्विवचन |
बहुवचन |
प्रथम पुरुष
|
सः पठति। वह पढ़ता है। He
reads. वह पढ़ती है। सा पठति। She reads. |
तौ पठतः। वेदोनों पढ़ते हैं। They
both read. वेदोनों पढ़ती हैं। ते पठतः। They both read. |
ते पठन्ति। वेलोग पढ़ते हैं। They all read. वेलोग पढ़ती हैं। ता पठन्ति। They all read. |
मध्यम पुरुष |
त्वम् पठसि। तुम पढ़ते हो। You
read. |
युवाम्
पठथः। तुमदोनों पढ़ते हो। You
both read. |
यूयम पठथ। तुमलोग पढ़ते हो। You
read. |
उत्तम पुरुष |
अहम् पठामि। मैं पढ़ता हूँ। I
read. |
आवाम पठावः। हमदोनों पढ़ते हैं। We
both read. |
वयम पठामः। हमलोग पढ़ते हैं। We
read. |
Present Tense – Lat Lakara
संस्कृत से अंग्रेजी अनुवाद
Hindi Translation |
Sanskrit Translation |
English Translation |
कुत्ते
भौकते हैं। |
कुक्कुराः
बुक्कन्ति। |
Dogs bark. |
वे लोग
नाचते हैं। |
ते नृत्यन्ति। |
They dance. |
तुम दोनों
कहाँ जाते हो। |
युवाम
कुत्र गछथः। |
Where are you both go? |
हम लोग
विद्यालय जाते हैं। |
वयम
विद्यालयः गच्छामः। |
We go to school. |
नदियाँ बहती
है। |
नद्यः
प्रवहन्ति। |
Rivers flow. |
तुम सब
पूजा करते हो। |
यूयम अर्चथ। |
You all worship. |
वे दोनों
ठहरते हैं। |
ते तिष्ठन्ति। |
They both stay. |
मैं बोलता
हूँ। |
अहम्
वदामि। |
I speak. |
हम दोनों स्कूल
में पढ़ते हैं। |
वयम
विद्यालये पठामः। |
We both study in school. |
सूर्य
आकाश में चमकता है। |
सूर्यः गगने भाति। |
The sun shines in the sky. |
Sanskrit to English Translation: Past Tense – Lang Lakara
लङ् लकार (भूतकाल)
पुरुष
|
एकवचन |
द्विवचन |
बहुवचन |
प्रथम पुरुष
|
सः अखादत्। उसने खाया। He ate.
सा अखादत्। उसने खायी। She ate. |
तौ अखाद्ताम्। वे दोनों खाये। They both
ate.
ते अखादताम्। वे दोनों खायी। They both
ate. |
ते अखादन्। वे सब खाये। They all ate.
ता अखादन्। वेसब खायी। They all
ate. |
मध्यम पुरुष
|
त्वम् अखाद। तुमने खाया। You ate. |
युवाम अखादतम्। तुम दोनों ने खाया। You both
ate. |
यूयम अखादत्। तुम लोगों ने खाया। You all
ate. |
उत्तम पुरुष
|
अहम् अखादम। मैंने खाया। I ate. |
आवाम अखादाव। हम दोनों ने खाया। We both
ate. |
वयम अखादम। हम सबने खाया। We all
ate. |
Past Tense (Imperfect) – Lang Lakara
हिन्दी से संस्कृत में अनुवाद
Hindi sentence |
Sanskrit anuvad |
English sentence |
मैंने आम खाया। |
अहम्
आम्रम् अखाद्म्। |
I ate Mango. |
तुम लोगों ने भात
खाया। |
यूयम
ओदनम् अखादत्। |
You all ate rice. |
शिकारी ने एक बाघ
मारा। |
आखेटकः एकं व्याघ्रं अहन्। |
Hunter killed a tiger. |
मेरा भाई घर गया। |
मम
भ्रात: गृहम्
अगच्छ्त्। |
My brother went home. |
उसने मुझे दूध
पिलाया। |
सः
माम् दुग्धम् अपाययत्। |
He milked me. |
तुम दोनों एक
छात्रावास में रहते थे। |
युवाम
छात्रावासे अतिष्ठतम्। |
You both lived in a hostel. |
तुम लोगों ने एक
पत्र लिखा। |
युवाम एकं
पत्रं अलिखतम्। |
You all wrote a letter. |
वृक्ष से पत्ते गिरे। |
वृक्षात्
पत्राणि अपतन्। |
Leaves fall from the tree. |
नौकर ने सांप को
मारा। |
सेवकः सर्पं
अहन्। |
The servant killed the snake. |
हम लोगों ने गेंद
खेला। |
वयं
कन्दुकं अखेलाम। |
We all played ball. |
Sanskrit to English Translation: Future Tense – Lrit Lakara
लृट् लकार (भविष्यत काल)
पुरुष |
एकवचन |
द्विवचन |
बहुवचन |
प्रथम पुरुष |
सः
गमिष्यति। वह जायेगा। He will go.
सा
गमिष्यति। वह जाएगी। She will go. |
तौ
गमिष्यतः। वे दोनों जायेंगे। They both will go.
ते
गमिष्यतः। वे दोनों जाएँगी। They both will go. |
ते
गमिष्यन्ति। वे लोग जायेंगे। They all will go.
ता
गमिष्यन्ति। वे लोग जाएँगी। They all will go. |
मध्यम पुरुष |
त्वम्
गमिष्यसि। तुम जाओगे। You will go. |
युवाम
गमिष्यथः। तुम दोनों
जाओगे। You both will go. |
यूयम
गमिष्यथ। तुम लोग जाओगे। You all will go. |
उत्तम पुरुष |
अहम्
गमिष्यामि। मैं जाऊंगा। I shall go. |
आवाम
गमिष्यावः। हम दोनों
जायेंगे। We will both go. |
वयम
गमिष्यामः। हम लोग जायेंगे। We will all go. |
Future Tense – Lrit Lakara
हिन्दी–संस्कृत वाक्य अनुवाद
Hindi vakya |
Hindi to sanskrit anuvad |
Sanskrit to English translation |
क्या तुम दोनों
विद्यालय जाओगे? |
किम्
युवाम् विद्यालयं गमिष्यथः। |
Will you both go to school? |
कल हम लोग
पिता के साथ पटना जायेंगे। |
श्वः
वयं पित्रा सह पाटलिपुत्रं गमिष्यामः। |
Tomorrow we all will go to Patna with father. |
हम दोनों अध्यापक
से संस्कृत पढ़ेंगे। |
आवाम
अध्यापकात् संस्कृतं पठिष्यामः। |
We both will study Sanskrit from the teacher. |
आज वर्षा अवश्य
होगी। |
अद्य वृष्टि: अवश्यं
भविष्यति। |
It must rain today. |
मैं आज सभा में
अवश्य ही बोलूँगा। |
अहम्
अद्य सभायां अवश्यमेव वदिष्यामि। |
I will definitely speak in the meeting today. |
हम लोग
खाना खाकर विद्यालय जायेंगे। |
वयम
भोजनं खादित्वा विद्यालयं गमिष्यामः। |
We all will go to school after having food. |
मैं शाम को अख़बार
पढूंगा। |
अहम् सायं
समाचार पत्रं पठिष्यामि। |
I shall read the newspaper in the evening. |
मैं तुम्हे पुस्तक
दूंगा। |
अहम् त्वां
पुस्तकं दास्यामि। |
I shall give you the book. |
वह घर जाएगी। |
सा
गृहं गमिष्यति। |
She will go home. |
वे सब
फल खायेंगे। |
ते फलानि
खादिष्यन्ति। |
They will all eat fruits. |
Sanskrit to English Translation: Imperative Mood – Lot Lakara
लोट् लकार (आज्ञा – अनुज्ञा)
पुरुष |
एकवचन |
द्विवचन |
बहुवचन |
प्रथम पुरुष
|
सः वदतु। वह बोले। Let him speak.
सा वदतु। वह बोले। Let her speak. |
तौ वदताम्। वे दोनों बोलें। Let them both speak.
ते वदताम्। वेदोनों बोलें। Let them both speak. |
ते वदन्तु। वे लोग बोलें। Let them all speak. ता वदन्तु। वेसब बोलें। Let them all speak. |
मध्यम पुरुष
|
त्वम् वद। तुम बोलो। You speak. |
युवाम् वदतम्। तुमदोनों बोलो। Both of you speak. |
यूयम् वदत्। तुमलोग बोलो। You all speak. |
उत्तम पुरुष
|
अहम् वदानि। मैं बोलूं। Let me speak. |
आवाम् वदाव। हमदोनों बोलें। Let us both speak. |
वयम् वदाम। हमसब बोलें। Let us all speak. |
Imperative Mood – Lot Lakara
हिन्दी से संस्कृत वाक्य में लोट् लकार का
अनुवाद
हिन्दी
वाक्य |
हिन्दी से संस्कृत अनुवाद |
English sentence |
तुमलोग संस्कृत पढ़ो। |
यूयम्
संस्कृतं पठत्। |
You all study Sanskrit. |
वेलोग भाषण सुनें। |
ते
भाषणं श्रृण्वन्तु। |
Let them all listen to the speech. |
हमलोग पके फल खाएं। |
वयं
पक्वानि फलानि खादाम। |
Let us all eat ripe fruits. |
सबलोग शांत
होकर बैठें। |
सर्वे
शांतं भूत्वा उपविशन्तु। |
Let us all sit quietly. |
गाय को मैदान में
चराओ। |
गां
क्षेत्रे चारय। |
Let’s feed the cow in the field. |
मेरे लिए दूध लाओ। |
मह्यम्
दुग्धम् आनय। |
Let’s bring milk to me. |
शिक्षक समय पर
विद्यालय जाएँ। |
शिक्षकः
नित्यकाले विद्यालयं गच्छतु। |
Teachers should go to school on time. |
तुम लोग
यहाँ मत बैठो। |
यूयं
यत्र न तिष्ठत्। |
All of you don’t sit here. |
सभी छात्र मिलकर
मैदान में गेंद खेलें। |
सर्वे
छात्राः मिलित्वा क्षेत्रे कन्दुकं खेलन्तु। |
All the students play ball together in the field. |
तुमलोग लोग मेरे
घर पर अवश्य आओ। |
यूयं
मम् गृहे अवश्यं अगच्छत्। |
Let you all must come to my |
Sanskrit to English Translation: Conditional Mood – Vidhi-ling Lakara
विधिलिङ् (चाहिए या इच्छाबोधक)
पुरुष |
एकवचन |
द्विवचन |
बहुवचन |
प्रथम पुरुष
|
सः
हसेत्। उसे हँसना
चाहिए। He should laugh.
सा
हसेत्। उसे हँसनी चाहिए। She should laugh. |
तौ हसेताम्। वेदोनों को
हँसना चाहिए। They both should laugh.
ते
हसेताम्। वेदोनों को
हँसनी चाहिए। They both should laugh. |
ते
हसेयु:। वेलोगों को
हँसना चाहिए। They all should laugh.
ता
हसेयु:। वेलोगों को
हँसनी चाहिए। They all should laugh. |
मध्यम पुरुष |
त्वम्
हसे: । तुम्हे हँसना
चाहिए। You should laugh. |
युवाम्
हसेतम्। तुमदोनों को
हँसना चाहिए। You both should laugh. |
युयम्
हसेत्। तुमलोगों को
हँसना चाहिए। You all should laugh. |
उत्तम पुरुष
|
अहम्
हसेयम्। मुझे हँसना
चाहिए। I should laugh. |
आवाम्
हसेव। हमदोनों को
हँसना चाहिए। We both should laugh. |
वयम्
हसेम। हमलोगों को
हँसना चाहिए। We all should laugh. |
Conditional Mood – Vidhi-liṅg Lakara
Anuvad in Sanskrit
Hindi anuvad |
Sanskrit anuvad |
Sanskrit to English translation |
हमलोगों को अपना
पाठ मन से याद करना चाहिए। |
वयम्
स्वकीयं पाठम् मनसा पठेम। |
We all should remember our lesson by heart. |
तुमलोगों को घर
जाना चाहिए। |
यूयम्
गृहं गच्छेत्। |
You all should go home. |
यहाँ गरीब
लोगों को नहीं रहना चाहिए। |
यत्र दीनाः
जनाः न वसेयु:। |
Poor people should not live here. |
आज हमलोगों को पटना
चलना चाहिए। |
अद्य
वयं पाटलिपुत्रं चलेम। |
Today we all should go to Patna. |
हमें मन से संस्कृत
पढ़ना चाहिए। |
वयम्
मनसा संस्कृतं पठेम। |
We should read Sanskrit by heart. |
लड़कों को अपना पाठ
याद करना चाहिए। |
बालकाः
स्वकीयं पाठं स्मरेयु:। |
Boys should remember their lesson. |
वेलोगों को शीघ्र
ही घर जाना चाहिए। |
ते शीघ्रमेव
गृहं गच्छेयु:। |
They should go home soon. |
तुमदोनों को दूसरों
की निंदा नहीं करना चाहिए। |
युवां परेषाम्
न निंदा कुर्यातम्। |
You both should not criticize others. |
उसे अपना काम स्वयं
करना चाहिए। |
सः
स्वकीयं कार्यं स्वयं कुर्यात्। |
He should do this work by himself. |
सज्जन लोग हमारे घर
पर अवश्य आवें। |
सज्जनाः
स्माकं गृहे अवश्यं आगच्छेयु:। |
Gentlemen must come to our house. |
Sanskrit me anuvad – Api (Bhi)
“अपि” (भी) से संस्कृत अनुवाद
“अपि” शब्द समुच्चयबोधक
अव्ययव शब्द कहलाता है। यथा – त्वं अपि पठसि = तुम भी पढ़ते हो।
लेकिन “अपि” शब्द किसी वाक्य के प्रारंभ में आता
है तो वह प्रश्नवाचक शब्द बन जाता है औए उसका अर्थ होता है – “क्या”
हिन्दी
वाक्य |
संस्कृत में अनुवाद |
Sanskrit to English |
क्या आप घर जाते हैं? |
अपि
भवान् गृहं गच्छति? |
Do you go home? |
क्या आप व्याकरण
पढ़ते हैं? |
अपि
भवान् व्याकरणम् पठति? |
Do you read grammar? |
क्या वह झूठ बोलता
है? |
अपि
सः मिथ्या वदति? |
Does he lie? |
क्या आप पत्र लिखते
हैं? |
अपि
भवान् पत्रं लिखसि? |
Do you write letters? |
क्या वेदोनों खेलते
हैं? |
अपि तौ
खेलतः? |
Do they both play? |
तुम भी खेलते हो। |
त्वं अपि
खेलसि। |
You also play. |
वह भी दौड़ता है। |
सः
अपि धावति। |
He also runs. |
हमलोग भी फल खाते
हैं। |
वयं
अपि फलं खादामः। |
We all also eat fruits. |
उसे भी पुस्तक पढ़ना
चाहिए। |
सः
अपि पुस्तकं पठेत। |
He should also read the book. |
तुम भी घर जाओ। |
त्वं
अपि गृहं गच्छ। |
You also go home. |
Use of adjectives and nouns
विशेष्य और विशेषण का प्रयोग
जिस प्रकार कर्तृवाच्य में क्रिया कर्ता
के अनुसार होती है। ठीक उसी प्रकार विशेष्य के
अनुसार विशेषण का प्रयोग होता है। विशेष्य के लिंग, कारक, और वचन के अनुसार विशेषण के भी लिंग, कारक और वचन होते हैं।
कारक |
हिन्दी वाक्य |
संस्कृत अनुवाद |
कर्ता कारक |
राम चतुर लड़का है। सीता
सुशील लड़की है। |
रामः चतुरः बालकः अस्ति। सीता
सुशीला बालिका अस्ति। |
कर्म कारक |
सोहन सुन्दर चित्र देखता है। राम
उत्तम पुस्तक पढ़ता है। |
सोहनः सुन्दरं चित्रं पश्यति। रामः उत्तमं
पुस्तकं पठति। |
कारण कारक |
रमेश अपने कलम से लिखता है। आप हमेशा
पराई कलम से लिखते हैं। |
रमेशः निजेन कलमेन लिखति। भवान्
सर्वदा परेण कलमेन लिखसि। |
सम्प्रदान कारक |
गरीब ब्राह्मण को दान देना चाहिए। गरीब लोग
को धन देना चाहिए। |
दीनेभ्यः ब्राह्मणेभ्यः दानं दातव्यम्। दीनेभ्यः
जनेभ्यः धनं दातव्यम्। |
अपादान कारक |
वह योग्य अध्यापक से पढ़ता है। सुशीला योग्य लड़का से ब्याह करती है। |
सः योग्यात् अध्यापकात् पठति। सुशीला
योग्यात् बालकात् विवाहः करोति। |
सम्बन्ध कारक |
राम चतुर छात्रों का संगत करता है। गणेश दुष्ट मित्रों का संगत करता है। |
रामः चतुराणाम् छात्राणाम् संगतिम् करोति। गणेशः
दुष्टाणाम् मित्राणाम् संगतिम् करोति। |
अधिकरण कारक |
वह विशाल शहर में रहता है। वह विशाल महल
में रहता है। |
सः विशाले नगरे निवसति। सः विशाले
भवने निवसति। |
संबोधन |
प्यारे छात्रो ! तुम क्या करते हो? प्रिये
मित्र ! नमस्ते। |
प्रियाः छात्राः ! यूयं किम् कुरुथः? प्रिये
मित्र ! नमस्कार। |
Usage of the Roots 'as' (to be) and 'bhu' (to become)
अस् और भू धातु का प्रयोग
पूरक
विशेषणों के साथ “अस्” और “भू” धातु का प्रयोग किया जाता है।
यथा – अस्ति, अस्तः, सन्ति
भवति, भवतः, भवन्ति
Hindi sentence |
संस्कृत अनुवाद |
Sanskrit English anuvad |
तुम्हारे गाँव के
तालाब सूखे हैं। |
तव ग्रामः सरोवरा: (जलाशयाः, तडागा:) शुष्का: सन्ति। |
The pond in Your village are dry. |
यह गाय काली है। |
इयं धेनु: कृष्णा (श्यामा) अस्ति। |
This cow is black. |
तुम्हारे दो भाई
सुशील हैं। |
तव भ्रातरौ सुशीलौ स्तः। |
Your two brothers are well natured. |
वह लड़का अति सुन्दर
है। |
सः बालकः अति सुन्दरः अस्ति। |
That boy is very handsome. |
उसके दो भाई चतुर
हैं। |
तस्य भ्रातरौ चतुरौ स्तः। |
His two brothers are clever. |
गंगा का जल मीठा
होता है। |
गंगायाः जलं मधुरं भवति। |
The water of the Ganges is sweet. |
इस कुँए का जल मीठा
है। |
अस्य कूपस्य जलं मधुरं भवति। |
The water of this well is sweet. |
आम का फल मीठा होता
है। |
आम्रस्य फलं मधुरं भवति। |
Mango fruit is sweet. |
हाथी मोटा जानवर
होता है। |
गजः स्थूल: पशुः भवति। |
Elephant is a fat animal. |
पेड़ में पत्ते होते
हैं। |
वृक्षे पत्राणि भवन्ति। |
Trees have leaves. |
Usage of Adjectives Formed from Kridanta Suffixes
कृदन्त प्रत्यय से बने विशेषण का प्रयोग
वर्तमान काल के अर्थ में कृदन्ततीय “शतृ” प्रत्यय के लगने से जो क्रिया बनती है वह “हुआ” अर्थ का बोधक होता है जो विशेषण के रूप में
प्रयुक्त होता है।
यथा – गम् + शतृ - गच्छत् = जाता हुआ (नपुंसक)
- गच्छन् = जाता हुआ (पुलिंग)
- गच्छती = जाती हुई (स्त्रीलिंग)
Hindi
vakya |
Sanskrit translation |
English Translation |
दौड़ता हुआ लड़का घोड़े से गिर गया। |
धावन् बालकः अश्वात् अपतत्। |
The running boy fell from the horse. |
हँसती हुई लड़की को देखों। |
हसन्तीम् बालिकां पश्य। |
Look at the laughing girl. |
सूखता हुआ शरीर मोटा हो गया। |
शुष्यत् शरीरं स्थूलं अभवत्। |
The drying body become fat. |
गाती हुई लड़कियाँ सड़क पर जाती हैं। |
गायन्त्त्यः बालिकाः राजमार्गे गच्छन्ति। |
Singing girls go on the road. |
माता रोते हुए शिशु को खिलाती है। |
माता रुदन्तं शिशुं खादयति। |
Mother feeds crying baby. |
गरजता हुआ सिंह वन में जाता है। |
गर्जन् सिंहः वनं गच्छति। |
The roaring lion goes into the forest. |
नाचते हुए मोरों को देखो। |
नृत्यतः मयुरान् पश्य। |
Look at the dancing peacocks. |
लड़का पढ़ता हुआ सो गया। |
बालकः पठन् सुप्तवान्। |
The boy fell asleep while reading. |
दौड़ते हुए दो लड़कों को देखो। |
धावन्तौ बालकौ पश्य। |
Look at the two boys running. |
धन पाते हुए आदमी को देखो। |
धनं लब्धमानम् जनं पश्य। |
Look at the man getting the money. |
Sanskrit to English Translation: Nominative Case – Prathama Vibhakti (Subject)
कर्त्तरि प्रथमा – कर्ता कारक में प्रथमा विभक्ति का प्रयोग होता है।
हिन्दी वाक्य |
हिन्दी – संस्कृत अनुवाद |
English translation |
छात्र संस्कृत
पढ़ता है।
|
छात्रः
संकृतं पठति। |
The student studies Sanskrit. |
वह गेंद खेलता
था।
|
सः
कन्दुकं अखेलत्। |
He used to play ball. |
मैं घर जाऊंगा।
|
अहम्
गृहं गमिष्यामि। |
I shall go home. |
तुम्हे किताब
पढ़ना चाहिए।
|
त्वं
पुस्तकं पठे:। |
You should read the book. |
वह खाना खाए।
|
सः
भोजनं खादतु। |
Let him eat food. |
Nominative Case (Prathama Vibhakti) – Subject
उक्ते कर्मणि प्रथमा
कर्म वाच्य के उक्त कर्म में प्रथमा विभक्ति
होती है एवं कर्ता में तृतीया विभक्ति होती है।
हिन्दी
वाक्य |
संस्कृत अनुवाद |
English anuvad |
राम ने रावण को
मारा। |
रामेण
रावणः हतः। |
Ram killed Ravana. |
सीता ने राम को
देखी। |
सीतया
रामः अपश्य। |
Sita looked at Ram. |
अध्यापक ने बालक को
पिटा। |
अध्यापकेन बालकः ताड्यते। |
The teacher beat the boy. |
मोहन के द्वारा
चन्द्रमा देखा गया। |
मोहनेन
चन्द्रः दृश्यते। |
Moon was seen by Mohan. |
दीपक के द्वारा पाठ
पढ़ा गया। |
दीपकेन
पाठः पठ्यते। |
Read the lesson through Deepak. |
Sanskrit to English Translation: Accusative Case – Dvitiya Vibhakti (Object)
द्वितीया विभक्ति
कर्मणि द्वितीया – कर्तृवाच्य के अनुक्त कर्म में द्वितीया
विभक्ति होती है।
Hindi
sentence |
Sanskrit
translation |
Sanskrit to English |
राम ग्रन्थ
पढ़ता है। |
रामः
ग्रन्थं पठति।
|
Ram reads scriptures. |
सीता रोटी
खाती है।
|
सीता
रोटिकां खादति। |
Sita eats bread. |
वह बाजार गया।
|
सः हाटम् अगच्छत्। |
He went to the market. |
लड़के गेंद
खेलेंगे।
|
बालकाः
कन्दुकं खेलिष्यन्ति। |
The boys will play ball. |
तुम घर जाओ।
|
त्वं गृहं गच्छ। |
You go home. |
Accusative Case (Dvitiya Vibhakti) – Object
क्रियाविशेषणे द्वितीया
क्रिया विशेषण में द्वितीया विभक्ति
होती है।
हिन्दी वाक्य |
संस्कृत में अनुवाद |
English sentence |
वह धीरे - धीरे हँसता है।
|
सः
मन्दं मन्दं हसति।
|
He laughs softly. |
हाथी धीरे – धीरे चलता है।
|
गजः मन्दं मन्दं
चलति। |
The elephant walks slowly. |
हवा धीरे – धीरे बहती है।
|
पवनः
मन्दं मन्दं वहति। |
The wind blows slowly. |
वे दोनों मधुर गाते हैं।
|
तौ
मधुरं गायतः। |
Both of them sing melodiously. |
बादल धीरे – धीरे वर्षता हैं।
|
मेघः
मन्दं मन्दं वर्षति। |
Clouds rain slowly. |
अभितः, उभयतः, परितः, सर्वतः योगे द्वितीया
अभितः ( दोनों
ओर ), उभयतः ( दोनों ओर ), परितः ( चारों ओर ), सर्वतः ( सभी ओर ) के योग में द्वितीया विभक्ति
होती है।
हिन्दी वाक्य |
हिन्दी से संस्कृत अनुवाद |
Sanskrit to English translation |
गाँव के दोनों
ओर वृक्ष हैं।
|
ग्रामं
अभितः वृक्षाः सन्ति। |
There are trees on both sides of the Village. |
नदी के दोनों
ओए सड़के हैं।
|
नदीम्
उभयतः राजमार्गा: सन्ति। |
There are roads on both sides of the River. |
घर के चारो ओर
खेत है।
|
गृहं
परितः क्षेत्रा: सन्ति। |
There are fields around the house. |
विद्यालय के
सभी ओर पेड़ हैं।
|
विद्यालयं सर्वतः
वृक्षाः सन्ति। |
There are trees all around the school. |
गाँव के दोनों
ओर नदी है।
|
ग्रामं
अभितः नद्यौ स्तः। |
There is a river on both sides of the Village. |
कालाध्वनोरत्यन्त संयोगे द्वितीया
कालवाची और मार्गवाची शब्दों में यदि अति लगाव
या अत्यंत संयोग हो तो उसके योग में द्वितीया विभक्ति होती है।
हिन्दी वाक्य |
संस्कृत अनुवाद |
English translation |
दिनभर में एक
किताब पढ़ लिया।
|
दिवसं
एकं पुस्तकं अपठत्। |
Read the book during the day |
महीनेभर में कार्य कर लिया।
|
मासं
कार्यं अकरोत्। |
Worked in a month. |
कोस भर मार्ग टेढ़ी-मेढ़ी है।
|
क्रोशं
मार्गं कुटिला अस्ति। |
One kilometer of the road is crooked. |
निरंतर एक
योजन तक रमेश चला।
|
निरन्तरं
एकं योजनं रमेशः चलति। |
Ramesh walked continuously for one Yojan (12 kilometers). |
Sanskrit to English Translation: Instrumental Case – Tritiya Vibhakti (By/With)
तृतीया विभक्ति
कर्तृ करणयोस्तृतीया – कर्मवाच्य के अनुक्त कर्ता और करण कारक में तृतीया
विभक्ति होती है और धातु रूप आत्मनेपदी होता है।
Hindi Sentence |
Sanskrit Translation |
Sanskrit English translation |
राम के द्वारा
बाण से रावण मारा गया।
|
रामेन
बाणेन रावणः हतः। |
Ravana was killed by Ram’s arrow. |
छात्र के
द्वारा संस्कृत किताब पढ़ा जाता है।
|
छात्रेन
संस्कृतेन पुस्तक: पठ्यते। |
Sanskrit book is read by the student. |
राम के द्वारा
ग्रन्थ पढ़ा जाता है।
|
रामेन
ग्रन्थः पठ्यते। |
The scripture is read by Ram. |
मेरे द्वारा
हँसा जाता है।
|
मया ह्स्यते। |
I laughed at myself. |
Instrumental Case (Tritiya Vibhakti) – Means/Agent
येनांग विकारः
जिन अंगवाचक शब्दों में विकार परिलक्षित हो, उन अंगवाचक शब्दों के योग में तृतीया
विभक्ति होती है।
हिन्दी |
संस्कृत |
English anuvad |
वह कान से
बहरा है। |
सः कर्णेने बधिरः अस्ति।
|
He is deaf of Ears. |
कृष्ण आँख का
काना है। |
कृष्णः
नेत्रेन् काणः अस्ति।
|
Krishna is blind of the Eye. |
वह पैर से
लंगड़ा है।
|
सः
पादेन लुन्जः अस्ति। |
He is lame in his legs. |
तुम पीठ से
कुबड़ा हो।
|
त्वं पृष्ठेन
कुब्जः असि। |
You are hunched over. |
वह दिमाग से
हलका था।
|
सः मस्तिष्केन्
विक्षिप्तः आसीत। |
He was a light-hearted man. |
सहार्थे तृतीया (सहयुक्तेsप्रधाने)
“साथ” शब्द के लिए संस्कृत में सह, साकम्, सार्धम् शब्द का प्रयोग होता है। इसलिए “सह” आदि के योग में तृतीया विभक्ति होती है।
Hindi vakya
|
Sanskrit Translation |
Sanskrit to English Translation |
राम के साथ
सीता वन गयी।
|
रामेण
सह सीता वनं अगच्छत्। |
Sita went to the forest with Ram. |
मेरे साथ आप
भी पढ़ें।
|
मया साकम् भवानं
अपि पठ। |
You also study with me. |
उसके साथ राम
विद्यालय जाता है।
|
तेन
सार्धम् रामः विद्यालयं गच्छति। |
Ram goes to school with him. |
शिक्षक के साथ छात्र भी खेलते हैं।
|
अध्यापकेन
सह छात्राः अपि खेलन्ति। |
Students also play with the teacher. |
पिता के साथ
बालक घर जाता है।
|
पित्रा
सह बालकः गृहं गच्छति।
|
The child goes home with his father. |
पृथक्, विना, नाना योगे द्वितीया/तृतीया/पञ्चमी च
पृथक, बिना
और नाना के योग में विकल्प से द्वितीया/ तृतीया/पंचमी विभक्ति होती है।
हिन्दी
वाक्य |
हिन्दी
संस्कृत अनुवाद |
English sentence |
ज्ञान के बिना
मोक्ष नहीं मिलता है। (द्वितीया)
|
ज्ञानं
विना मोक्षः न भवति। |
Without knowledge, there is no salvation. |
तृतीया
|
ज्ञानेन
विना मोक्षः न भवति। |
Without knowledge, there is no salvation. |
पञ्चमी
|
ज्ञानात्
विना मोक्षः न भवति। |
Without knowledge there is no salvation. |
जल के बिना
जीवन व्यर्थ है। (द्वितीया)
|
जलं
विना जीवनः व्यर्थः अस्ति। |
Life without water is meaningless. |
तृतीया
|
जलेन
विना जीवनः व्यर्थः अस्ति। |
Life without water is meaningless. |
पञ्चमी
|
जलात्
विना जीवनः व्यर्थः अस्ति। |
Life without water is meaningless. |
Sanskrit to English Translation: Dative Case – Chaturthi Vibhakti (To/For)
चतुर्थी विभक्ति
रुच्यार्थानां प्रीयमाण: - “रुच्य” धातु
के योग में जिस व्यक्ति को वस्तु प्यारी हो, उस
स्थिति में चतुर्थी विभक्ति होती है।
हिंदी वाक्य |
संस्कृत अनुवाद |
English |
मुझे लड्डू
अच्छा लगता है।
|
मह्यम्
मोदकं रोचते। |
I like laddoos. |
हरि को भक्ति
अच्छा लगता है।
|
हरये
भक्तिः रोचते। |
Hari likes devotion. |
मुझे दूध बहुत
अच्छा लगता है।
|
मह्यं
दुग्धं अतीव रोचते। |
I like milk very much. |
लड़कों को मिठाई अच्छी लगती है।
|
बालकेभ्यः
मिष्ठानं रोचते। |
Boys likes sweets. |
यह शहर मुझे
बहुत अच्छा लगता है।
|
इदं
नगरं मह्यं अत्यधिकं रोचते। |
I like this city very much. |
Dative Case (Chaturthi Vibhakti) – Recipient
दानार्थे चतुर्थी
जिसे कोई वस्तु दानस्वरूप दिया जाए उसमें चतुर्थी विभक्ति होती है।
Hindi Sentence |
Sanskrit Translation |
English Sentence |
राजा ब्राह्मण को धन देता है।
|
राजा
ब्रह्मणाय धनं ददाति। |
The king gives money to the Brahmin. |
गरीब को दान
दो।
|
दीनाय
दानं देहि। |
Donate to the Poor. |
ब्राह्मण को
गाय दो।
|
ब्रह्मनाय
गां देहि। |
Give a cow to a Brahmin. |
शिक्षक
छात्रों को ज्ञान देते हैं।
|
शिक्षकः
छात्राय ज्ञानं ददाति। |
Teachers give knowledge to the students. |
नमः, स्वस्ति, स्वाहा, स्वधा, अलं योगे चतुर्थी
नमः, स्वस्ति, स्वाहा, स्वधा, अलं के योग में चतुर्थी विभक्ति
होती है।
हिन्दी
वाक्य |
हिन्दी
संस्कृत अनुवाद |
Sanskrit to English |
राम को प्रणाम! |
रामाय
नमः!
|
Greetings to Ram. |
गुरु को प्रणाम!
|
गुरवे
नमः! |
Greetings to the Guru. |
प्रजा का
कल्याण हो।
|
प्रजाभ्यः
स्वस्ति। |
There should be welfare of the people. |
विष्णु को
स्वाहा!
|
विष्णवे
स्वाहा! |
Swah to Vishnu. |
तुम्हारे लिए मैं पर्याप्त हूँ।
|
अहम्
तुभ्यं अलं अस्मि। |
I am enough for You. |
पितरों को
स्वधा!
|
पितृभ्यः
स्वधा! |
Swadha for the ancestors. |
Sanskrit to English Translation: Ablative Case – Panchami Vibhakti (From)
पञ्चमी विभक्ति
आख्यातोपयोगे पञ्चमी – जिससे नियमपूर्वक विद्या अध्ययन किया जाए या
कोई बात मनोयोग पूर्वक श्रवण किया जाए, उसे आख्यात
कहते हैं और उसके योग में पञ्चमी विभक्ति होती है।
हिन्दी
वाक्य |
संस्कृत
अनुवाद |
Sanskrit to English Translation |
वह शिक्षक से
संस्कृत पढ़ता है।
|
सः
शिक्षकात् संस्कृतं पठति। |
He studies sanskrit from the Teacher. |
श्रोता आचार्य से रामायण कथा सुनते हैं।
|
श्रोतार: आचार्यात्
रामायण-कथां श्रृण्वन्ति। |
The audience listens to the Ramayana story from the Acharya. |
छात्र किताब
से अध्ययन करते हैं।
|
छात्रा: पुस्तकात्
अध्ययनं कुर्वन्ति। |
Students study from books. |
वह ब्राह्मण से कथा सुनता है।
|
सः
ब्रह्मणात् कथां श्रृण्वन्ति। |
He listens to the story from the Brahmin. |
तुम गीता से
ज्ञान प्राप्त करते हो।
|
त्वं गीतायाः
ज्ञानं अधिगच्छ्सि। |
You get knowledge from the Gita. |
Ablative Case (Panchami Vibhakti) – Source/Separation
पृथक् योगे पञ्चमी
पृथकता या अलगाव के योग में पञ्चमी विभक्ति होती है।
हिन्दी अनुवाद |
संस्कृत अनुवाद |
Translate into Sanskrit to English |
गंगा हिमालय
से निकलती है।
|
गंगा
हिमालयात् निःसरति। |
Ganga originates from the Himalayas. |
वह विद्यालय
से घर आता है।
|
सः
विद्यालयात् गृहं आगच्छति। |
He goes home from school. |
वे लोग गाँव
से शहर गए।
|
ते
ग्रामात् नगरं अगच्छन्। |
They all went from Village to city. |
पेड़ से पते
गिरते हैं। |
वृक्षात्
पत्राणि पतन्ति।
|
Leaves fall from the trees. |
तुम घर से
खाना खाकर जाओ।
|
त्वं गृहात् भोजनं
खादित्वा गच्छ। |
You go home after eating food. |
भित्रार्थाणाम् भयहेतु:
भयार्थक “भी” तथा रक्षार्थक
“त्रा” धातु के योग में जिससे भय हो या रक्षा की जाय, उसमें पञ्चमी विभक्ति होती है।
Hindi Translation |
Sanskrit Translation |
English Translation |
वह सांप से डरता
है।
|
सः
सर्पात् बिभेति। |
He is afraid of snake. |
श्याम पाप से
डरता है।
|
श्यामः पापात् बिभेति। |
Shyam is afraid of sin. |
बालक बाघ से
डरता है।
|
बालकः
व्याघ्रात् बिभेति। |
The boy is afraid of the tiger. |
राम पाप से
डरता है।
|
रामः
पापात् त्रायते। |
Ram is afraid of sin. |
दोस्त हमलोगों
को चोर से बचाता है।
|
मित्रं
अस्मानं चौरात् त्रायते। |
A friend saves us from a thief. |
तुल्यार्थे पञ्चमी
तुलना करने पर जिसे “श्रेष्ठ” बताया जाय, उसमें पञ्चमी विभक्ति होती है।
Hindi Sentence |
Sanskrit Translation |
English Translation |
माता और जन्म
भूमि स्वर्ग से भी श्रेष्ठ हैं।
|
जननी
जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी। |
Mother and birthplace are better than heaven. |
गंगा नदी
यमुना नदी से भी पवित्र है।
|
गंगा
नदी यमुना नद्याः अपि पवित्रः अस्ति। |
Ganga river is holier than Yamuna river. |
हिमालय सभी
पर्वतों से भी श्रेष्ठ
है।
|
हिमालयः
सर्व पर्वतात् अपि श्रेष्ठः अस्ति। |
The Himalayas are superior to all the mountains. |
सीता और राम
दशरथ से भी श्रेष्ठ हैं।
|
सीता
रामश्च दशरथादपि गरीयसी। |
Sita and Ram are even better than Dasaratha. |
अयोध्या
स्वर्ग से भी श्रेष्ठ है।
|
अयोध्याः
स्वर्गादपि गरीयसी। |
Ayodhya is better than Heaven. |
वारणार्थे पञ्चमी
जिससे किसी को वारण (निवारण) या बचाया जाय, उसमें पञ्चमी विभक्ति होती है।
Hindi Translation |
Sanskrit Translation |
Sanskrit English Translation |
कृष्ण बिलाड़
से दूध को बचाता है।
|
कृष्णः विडालात्
दुग्धं निवारयति। |
Krishna saves the milk from Bilad. |
वह राम को बाघ
से बचाता है।
|
सः
व्यघ्रात् रामं निवारयति। |
He saves Ram from the tiger. |
तुम सांप से
बच्चे को बचाते हो।
|
त्वं
सर्पात् शिशुं निवारयसि। |
You save the child from the snake. |
वेलोग आग से
गाँव को बचाये।
|
ते अग्ने: ग्रामात्
निवारयति। |
They all saved the village from the fire. |
हमलोगों को
बाढ़ से पेड़ को बचाना चाहिए।
|
वयं
जलप्ल्वनात् वृक्षां निवारयति। |
We should all save the trees from the flood. |
Sanskrit to English Translation: Genitive Case – Shashthi Vibhakti (Of)
षष्ठी विभक्ति
यतश्च निर्धारणे षष्ठी – यदि किसी व्यक्ति या वस्तु समूह में किसी एक की विशेषता निरुपित की
जाय तो उसमें षष्ठी विभक्ति होती है और विकल्प से सप्तमी विभक्ति भी होती है।
हिन्दी वाक्य |
संस्कृत अनुवाद |
English sentence |
नदियों में
गंगा श्रेष्ठ है।
|
नदीनां
नदीषु वा गंगा श्रेष्ठा अस्ति। |
Ganga is the best among rivers. |
कवियों में
कालिदास श्रेष्ठ थे।
|
कवीनां
कविषु वा कालिदासः श्रेष्ठः आसीत्। |
Kalidas was the best among poets. |
कालिदास
संस्कृत कवियों में श्रेष्ठ हैं।
|
कालिदासः संस्कृतः कवीनां कविषु वा
श्रेष्ठः अस्ति। |
Kalidas is the best among Sanskrit poets. |
पाणिनि
संस्कृत व्याकरण में श्रेष्ठ थे।
|
पाणिनि: संस्कृतः व्याकरणानां
व्याकरणेषु वा श्रेष्ठः आसीत्। |
Panini was the best among Sanskrit
grammars. |
राम
महापुरुषों में श्रेष्ठ हैं।
|
रामः
महापुरुषानां महापुरुषेषु वा श्रेष्ठः अस्ति। |
Ram is the best among great men. |
Genitive Case (Shashthi Vibhakti) – Possession
अनादरे (सप्तमी चानादरे) षष्ठी
यदि एक काम का अनादर या तिरस्कार कर कोई अन्य काम किया जाय तो
उसमें षष्ठी या सप्तमी विभक्ति होती है।
हिन्दी
अनुवाद |
संस्कृत
अनुवाद |
English translation |
रोते हुए शिशु
को छोड़कर माता चली गयी।
|
रुदतः
रुदति वा शिशो: शिशौ वा माता जगाम। |
The mother left the crying baby. |
रोते हुए लड़के
को छोड़कर पिता चले गये।
|
रुदतः
रुदति वा बालकस्य बालके वा पिता
जगाम। |
The father left the crying boy. |
पढ़ता हुआ बालक
को छोड़कर माँ चली गयी।
|
पठत्
बालकस्य बालके वा माता जगाम। |
The mother left the child while he was studying. |
झगड़ा करते हुए
बालक को छोड़कर वे लोग चले गये।
|
कलहत्
बालकस्य बालके वा ते जगाम। |
They all went away except the child while quarreling. |
रोते हुए
छात्र को छोड़कर शिक्षक चले गये।
|
रुदतः
छात्रस्य छात्रे वा शिक्षकः जगाम। |
The teacher went away, leaving the crying student. |
Sanskrit to English Translation: Locative Case – Saptami Vibhakti (In/On)
सप्तमी विभक्ति
यस्य च भावेन भावलक्षणं (भावे सप्तमी) – जब
एक क्रिया के काल से दुसरे क्रिया के काल का ज्ञान हो जाये तो उसमे सप्तमी
विभक्ति होती है।
Hindi Anuvad |
Sanskrit Anuvad |
Sanskrit to English Translation |
सूर्य के अस्त
होने पर मैं घर गया।
|
सूर्ये
अस्तं गते अहम् गृहं गतः। |
I went home after the sun set. |
चिकित्सक के
देखने पर हम सब जायेंगे।
|
चिकित्सके दृष्टं गते
वयं गमिष्यामः। |
We will all go after seeing the doctor. |
लोगों के
देखने पर वह हँसने लगा।
|
जने
दृष्टं गते सः हसितः। |
He started laughing when people saw him. |
वृक्ष के कटने
पर पत्ते सूख गये।
|
वृक्षे छिदम् गते
पत्राणि शुष्कं गतः। |
When the tree was cut, the leaves dried up. |
सूर्य के उदय
होने पर प्रहरी घर गये।
|
सूर्ये
उदयं गते प्रहरीः गृहं गतः। |
When the sun rose, the sentinel went home. |
Locative Case (Saptami Vibhakti) – Location
अधिकरणे सप्तमी
अधिकरण कारक में सप्तमी विभक्ति होती है।
हिन्दी
वाक्य |
Sanskrit to Hindi |
Sanskrit to English Translation |
चिड़िया पेड़ पर
बैठती है।
|
खगः
वृक्षे तिष्ठति। |
The bird sits on the tree. |
किसान खेत में
काम करता है।
|
कृषकः क्षेत्रे
कार्यं करोति। |
The farmer works in the field |
शिक्षक
विद्यालय में पढ़ाते हैं।
|
शिक्षकाः
विद्यालये पाठ्यन्ति। |
Teachers teach in school. |
लड़के मैदान
में खेलेंगे।
|
बालकाः
क्षेत्रे खेलिष्यन्ति। |
The boys will play in the field. |
गाड़ी रोड पर
चल रही थी।
|
वाहनः
मार्गे अचलत्। |
The van was running on the road. |
Conclusion – दोस्तों उम्मीद करता हूँ कि Sanskrit to English Translation आप को पसंद आया होगा और आपके प्रश्नों का उत्तर मिल गया होगा। इसके अतिरिक्त संस्कृत अनुवाद सीखना चाहते हैं तो Other संस्कृत अनुवाद वाला Post अवश्य read कीजिये। Thank you!
0 Comments